سنگ صبور

سرنوشت امروزی حمام شیخ بهایی
وجود 29 وارث برای حمام تاریخی شیخ بهایی این حمام را به مرز نابودی کشانده، این در حالی است که عبیدی، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان، براین باور است مشکل وراث در حال حل شدن است؛ اما این مشکل، روند مرمت حمام را کند کرده است.
حامد ایمان‌طلب، کارشناس میراث فرهنگی مهم‌ترین مشکل این حمام را وجود 29 ورثه برای آن دانست و افزود: می‌طلبد که میراث فرهنگی برای بحث تملک این حمام تاریخی چاره‌ای بیندیشد؛ چرا که هرقدر طول بکشد و رسیدگی صورت نگیرد، شدت فرسودگی بیشتر خواهد شد. وی ادامه داد: شدت آسیب‌دیدگی حمام شیخ بهایی به گونه‌ای است که اعتبارات کلان می‌طلبد.ایمان طلب الحاقات حمام در دوره‌های مختلف را مشکل مضاعف مرمت آن دانست و افزود: حمام شیخ‌بهایی پلان و معماری شفافی ندارد؛ چرا که یک طاق، طاق دیگر را قطع کرده و حتی در یک مترمربع، پنج دیوار به کار رفته که این خود، کار مرمت را سخت و کند، می‌کند. این کارشناس میراث فرهنگی پیرامون اسرار این حمام تاریخی گفت: حمام شیخ‌بهایی، مجموعه‌ای از نگرش‌های حرفه‌ای و طراحی‌‌های مهندسی بی‌نظیر است که هرکدام از آنها فلسفه‌ای خاص دارد. وی افزود: سامانه گرمایش طبیعی، دودکش‌ها، آبرسانی و سامانه گرمایشی کف هر کدام دارای فلسفه‌ای جداگانه است. ایمان‌طلب ادامه داد: برخی پا به حمام که می‌گذارند انتظار دیدن یک شمع را دارند که به وسیله آن آب حمام گرم شود؛ در صورتی که حمام دارای یک لوله فلزی بوده که از یک مخزن خارج و شعله از آن استخراج می‌شده و منبع روغن آن متصل به عصارخانه (روغن‌کشی) بوده است. این کارشناس میراث فرهنگی یادآور شد: دیگ‌های مسی بزرگی بوده که به وسیله هیزم آب را به جوش می‌آورده و بعد از آن این آب توسط یک شمع گرم نگه‌داشته می‌شده است.ایمان‌طلب گفت: به تازگی عده‌ای از محققین خراسانی و یزدی ادعا کرده‌اند که می‌توانند این سامانه گرمایشی را بازسازی کنند که اگر چنین باشد، بهتر است، دستاوردشان در نمایشگاهی ارائه شود. این استاد دانشگاه به دوقلو بودن حمام به عنوان یکی از ویژگی‌های آن اشاره کرد و افزود: این حمام مجهز به خزینه و فردینه زنانه و مردانه مجزا بوده و تأسیسات گرمایشی خاصی در کف ساختمان جریان داشته، همچنین تمام کانال ‌کشی‌های زیر حمام نیز به یکدیگرمرتبط و به یک دیگ مسی متصل بوده‌اند. وی افزود: این ویژگی باعث می‌شده کف حمام دارای گرمای مطلوب باشد و آن را به کف پا منتقل کند. ایمان‌طلب همچنین به وجود کانال‌کشی‌های آب از سطح پشت‌بام اشاره کرد و گفت: منبع تغذیه آب ،بیرون از حمام بوده ،اما به وسیله کانال‌کشی‌هایی از سطح پشت‌بام رد می‌شده و به خزینه آن جهت گرم شدن می‌رفته و این یکی از ویژگی ‌های عمده حمام است که با وجود کانال‌کشی‌های سقفی خرابی برای حمام نداشته است.
بخش بزرگی از حمام شیخ بهایی در دوره پهلوی اول از بین رفت
این استاد دانشگاه با اشاره به این‌که بخش بزرگی از این حمام تاریخی در دوره پهلوی اول از بین رفته، تصریح کرد: در دوره رضاخان، حمام‌ها لوله‌کشی و به سامانه های صنعتی وصل و قسمت چله‌نشین آن نیز به کوره نفت سیاه تبدیل شد؛ که این تغییرات تزئینات حمام را از بین برد. وی افزود: کاشی‌ها از بین رفت و کف حمام تبدیل به سیمان و خزینه آن به دوش‌های انفرادی تبدیل شد.
مخروبه‌ای به نام حمام شیخ‌بهایی
اما حمام تاریخی شیخ بهایی بنای مربوط به دوره صفوی که در سال 1065 ساخته شده در حالی در یکی از کوچه‌های خیابان عبدالرزاق (سبزه‌میدان) اصفهان با قفلی بسته، متروک مانده که اگر چنین بنایی در کشوری دیگر بود، از آن میلیون‌ها کسب درآمد و جذب توریست می‌کردند. یکی دیگر از کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به قدمت این بنای تاریخی گفت:‌ حمام شیخ بهایی در دوره زمانی خود با توجه به ملاک‌های قابل توجهی ساخته شده و نزدیکی این بنای تاریخی به مسجد جامع اصفهان و خانه علامه مجلسی که عمده جمعیت شهر در این ناحیه قرار داشته‌اند، بسیار قابل توجه است، چرا که محله‌ای بسیار پرآمدوشد بوده است.
این کارشناس عرصه میراث تاریخی ادامه داد: ‌در گذشته وضعیت به گونه‌ای بوده که در یک نقطه حمام ساخته می‌شد و این حمام کل یک منطقه خاص را پوشش می‌داده، حمام شیخ بهایی نیز برهمین اساس ساخته ‌شده است. وی به حساسیت‌های موجود در حمام شیخ بهایی نیز اشاره وتصریح کرد: آنچه در این حمام وجود داشته، استفاده از پساب فاضلاب مسجد جامع برای سوخت حمام بوده که بر اهمیت و مهندسی بی‌نظیر آن می‌افزاید.
وی با اشاره به این که هنوز روشن نیست که در چه برهه زمانی شمع این حمام خاموش شده،اظهار کــرد: متـأسفـانـه وضعیت این حمام بسیارناراحت‌کننده و دور از انتظار است و باید برای بهبود و نمایان کردن این اثر بی‌نظیر تاریخی اقداماتی مؤثر در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود. این کارشناس آثار تاریخی اصفهان ادامه داد:حمام شیخ بهایی تا چندی پیش مورد استفاده عموم مردم بوده، ولی اکنون چند سالی است که از این بنای تاریخی مخروبه‌ای بیش باقی نمانده است. این کارشناس درخواست کرد با همت کسانی که می‌توانند این بنای تاریخی را متحول کنند، آن را در معرض دید مردم قرار دهند. این در حالی است که حمام شیخ بهایی از بعد مهندسی و تاریخی در حال حاضر برای ایران و معرفی تمدن و فرهنگ این دیار به دیگر کشورها از ارزش و اهمیت والایی برخوردار است و باید علاوه بر ثبت مهندسی این بنای تاریخی بی‌نظیر به فکر مرمت چنین بناهایی باشیم تا آیندگان نیز بتوانند علاوه بر مطالعه مهندسی این بناها از نزدیک شاهد این عظمت تاریخی باشند و فرهنگ و تمدن ایرانیان همچنان برای آیندگان نیز باقی بماند.
کار را به کاردان بسپاریم
حسین یقینی کارشناس میراث فرهنگی نیز با اشاره به اینکه ماافراد متخصص و صاحب تجربه در حوزه مرمت آثار تاریخی نداریم، گفت: بهتر است کار را به دست کاردان بسپاریم. وی افزود: عملکرد مدیریت‌ها دو بخش است؛ کوتاه‌مدت وبلند مدت، برخی از این مدیریت ها در بلند مدت خودش را نشان می‌دهد مثل خرابی 270اثر تاریخی در دوران ظل السلطان که ما در حال حاضر تاوانش را پس می‌دهیم. یقینی در ادامه گفت: باید رؤسای دانشگاه‌ها و صاحب نظران، کسانی را به‌عنوان متولی انتخاب کنند که آنها بتوانند از پس حفظ و مرمت اصولی آثار تاریخی برآیند.